H Πράσινη Στρατηγική του Προγράμματος Δημιουργική Ευρώπη
Η αποστολή: Προς ένα πιο φιλικό προς το περιβάλλον Πρόγραμμα Δημιουργική Ευρώπη
Η αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης και η προστασία του περιβάλλοντος αποτελούν κάποιες από τις σημαντικότερες προκλήσεις της εποχής μας. Για την επίτευξη ενός βιώσιμου και αειφόρου μέλλοντος, οι φορείς της κοινωνίας οφείλουν να συνεργάζονται στενά σε διασυνοριακό επίπεδο, προκειμένου να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της κλιματικής αλλαγής και της υποβάθμισης του περιβάλλοντος.
Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία είναι η απάντηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε αυτές τις προκλήσεις. Χαράσσει το όραμα και τη στρατηγική για την επίτευξη ενός κλιματικά ουδέτερου και βιώσιμου μέλλοντος και φιλοδοξεί να μετατρέψει την Ευρώπη στην πρώτη κλιματικά ουδέτερη ήπειρο. Ο στόχος της Ε.Ε. είναι η μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, κατά 55% μέχρι το 2030, καθώς και η απόκτηση ουδέτερου ισοζυγίου άνθρακα έως το 2050. Για την επίτευξη των παραπάνω στόχων, έως το 2030 και το 2050, το 30% του τρέχοντος Πολυετούς Δημοσιονομικού Πλαισίου (ΠΔΠ) πρέπει να δαπανηθεί για τη στήριξη δράσεων για το κλίμα. Η υλοποίηση της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας επιτάσσει επιπροσθέτως τη βιώσιμη κατανάλωση πόρων, θέτοντας στο επίκεντρο επενδύσεις σε πράσινες δεξιότητες και τεχνολογίες. Ως μία συστημική στρατηγική, η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία στοχεύει στην ενσωμάτωση της προστασίας του περιβάλλοντος, της αειφορίας και της καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής, καθώς και της συρρίκνωσης της βιοποικιλότητας σε όλα τα προγράμματα και τις πολιτικές της Ε.Ε.
Η επίτευξη των στόχων της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας απαιτεί δράσεις σε όλους τους τομείς της Ε.Ε., συμπεριλαμβανομένου και του Πολιτιστικού και Δημιουργικού Τομέα (εφεξής «ΠΔΤ»). Σύμφωνα με πρόσφατη Ανάλυση Αγοράς στον Πολιτιστικό και Δημιουργικό Τομέα της Ευρώπης, εκτιμάται ότι ο ΠΔΤ συνεισφέρει περίπου 413 δισεκατομμύρια ευρώ (που ισοδυναμεί με περίπου 5,5%), σε όρους προστιθέμενης αξίας, και απασχολεί περίπου εννέα εκατομμύρια ανθρώπους στην Ε.Ε. Πέρα από τη συνεισφορά του στην οικονομία, ο ΠΔΤ εμπλουτίζει κοινωνικές στάσεις και συμπεριφορές, ενώ βελτιώνει την ποιότητα ζωής μας με την πολιτιστική, δημιουργική και καλλιτεχνική του συνδρομή. Παρά τη μοναδική αξία που έχει ο ΠΔΤ για την κοινωνία, οι δραστηριότητές του δεν παύουν να έχουν περιβαλλοντικό αντίκτυπο. Και παρά το γεγονός ότι είναι πολλοί οι φορείς που επιδιώκουν ενεργά να ενισχύσουν τη βιωσιμότητα του ΠΔΤ, απαιτούνται περαιτέρω σημαντικές προσπάθειες προκειμένου οι φιλόδοξοι στόχοι της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας να επιτευχθούν.
Σε ό,τι αφορά τον αντίκτυπο του ΠΔΤ στο περιβάλλον, γενικά δεν υπάρχουν επιστημονικά στοιχεία για εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου που να αποδίδονται στον ΠΔΤ, παρά μόνο εκτιμήσεις και ανεπίσημα στοιχεία. Η προαναφερθείσα ανάλυση αγοράς θεωρεί τους τομείς των οπτικοακουστικών μέσων και των πολυμέσων, των οπτικών και παραστατικών τεχνών, της αρχιτεκτονικής, της πολιτιστικής κληρονομιάς, των αρχείων και των βιβλιοθηκών ως τομείς που έχουν αρνητικό αντίκτυπο στο περιβάλλον, σε κάποιες περιπτώσεις. Για παράδειγμα, σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη, εκτιμάται ότι ο οπτικοακουστικός τομέας στη Γαλλία δημιουργεί περίπου 3 εκατομμύρια τόνους διοξειδίου του άνθρακα, ετησίως. Ωστόσο, υπάρχουν κι άλλοι κλάδοι του Πολιτιστικού και Δημιουργικού Τομέα με αρνητικό αντίκτυπο όσον αφορά στην εκπομπή αερίων του θερμοκηπίου, π.χ. μέσω της παραγωγικής διαδικασίας, της κατανάλωσης ενέργειας και της κινητικότητας. Για παράδειγμα, σύμφωνα με μελέτη που εκπονήθηκε για το Kulturstiftung des Bundes (Ομοσπονδιακό Ίδρυμα Πολιτισμού της Γερμανίας), υπολογίζεται ότι οι ετήσιες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα 19 πολιτιστικών ιδρυμάτων ανέρχονται σε περίπου 20.000 τόνους διοξειδίου του άνθρακα, ποσότητα που ισοδυναμεί με τις ετήσιες εκπομπές που παράγονται από 3.000 πολίτες της Ε.Ε.
Το Πρόγραμμα Δημιουργική Ευρώπη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής μπορεί να βοηθήσει τον ΠΔΤ να καταρτίσει έναν «οδικό χάρτη» και να αποτελέσει παράδειγμα καλών πρακτικών τόσο στη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου όσο και στη βελτίωση των περιβαλλοντικών πρακτικών του τομέα. Παρά τη σχετικά περιορισμένη χρηματοδότηση της Ε.Ε. στον τομέα του πολιτισμού, το Πρόγραμμα Δημιουργική Ευρώπη μπορεί να λειτουργήσει ως καταλύτης αλλαγών. Πιο συγκεκριμένα, το Πρόγραμμα Δημιουργική Ευρώπη μπορεί να συμβάλλει στην επίτευξη του δημοσιονομικού στόχου του 30% των δαπανών του προϋπολογισμού της Ένωσης για τη στήριξη των κλιματικών στόχων έως το 2030 και του περιβαλλοντικού στόχου για μηδενικές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, καθώς και στη διάχυση της περιβαλλοντικής συνείδησης, εντός και εκτός του Προγράμματος Δημιουργική Ευρώπη έως το 2050. Την ίδια στιγμή, η σφαίρα επιρροής του ΠΔΤ εκτείνεται κατά πολύ πέρα από τους κλάδους του. Ο πολιτισμός και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης αφυπνίζουν εκατομμύρια ανθρώπους και έχουν τη δυνατότητα να ευαισθητοποιούν σχετικά με τη σημασία της καταπολέμησης, της αναχαίτισης και της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή, καθώς και της διατήρησης και αποκατάστασης της βιοποικιλότητας.
Οποιαδήποτε δράση του Προγράμματος Δημιουργική Ευρώπη αφορά στην περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση πρέπει να είναι ευθυγραμμισμένη με τους γενικούς στόχους του Προγράμματος: να διαφυλάσσει, να αναπτύσσει και να προωθεί την ευρωπαϊκή πολιτιστική και γλωσσική πολυμορφία και κληρονομιά, να ενισχύει την ανταγωνιστικότητα και τη χρηματοοικονομική ικανότητα των πολιτιστικών και δημιουργικών τομέων, ιδίως του οπτικοακουστικού τομέα. Οι προσπάθειες για τη μείωση του περιβαλλοντικού αντίκτυπου του Προγράμματος θα πρέπει πάντα να εξετάζονται σε συνδυασμό με τους γενικούς αυτούς στόχους, δεδομένου ότι το Πρόγραμμα αυτό στηρίζει τη διασυνοριακή συνεργασία και τις διασυνοριακές ανταλλαγές, με στόχο την προώθηση της ποικιλομορφίας, της ανταγωνιστικότητας και της συνεργασίας.
Το όραμα
Το όραμα της παρούσας Πράσινης Στρατηγικής του Προγράμματος Δημιουργική Ευρώπη, χωρίς να περιορίζονται οι δημιουργικές, καλλιτεχνικές και εκδοτικές ελευθερίες των φορέων του πολιτιστικού και δημιουργικού τομέα, είναι η ενσωμάτωση πρακτικών φιλικών προς το περιβάλλον και η επίτευξη μηδενικών εκπομπών στο σύνολο του Προγράμματος και των υποστηριζόμενων projects, πρωτοβουλιών και δράσεων, με σταδιακή ενίσχυση των προσπαθειών, διεύρυνση των φιλοδοξιών και μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων του Προγράμματος με το πέρας του χρόνου. Με τον τρόπο αυτό, το Πρόγραμμα και τα χρηματοδοτούμενα από αυτό projects θα λειτουργούν ως θιασώτες της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και πηγές έμπνευσης για τον ΠΔΤ. Το Πρόγραμμα θα ενισχύσει ουσιαστικά την ευαισθητοποίηση γύρω από τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των πολιτιστικών και δημιουργικών δράσεων, οι οποίες θα μεταβαίνουν σταδιακά για την υλοποίησή τους σε ολοένα και πιο περιβαλλοντικά βιώσιμες πρακτικές. Οι δράσεις που αναλαμβάνονται ώστε το Πρόγραμμα Δημιουργική Ευρώπη να γίνει πιο φιλικό προς το περιβάλλον πρέπει να συνοδεύουν και να υποστηρίζουν τους κύριους στόχους του Προγράμματος, οι οποίοι αφορούν στη διαφύλαξη, την ανάπτυξη και την προώθηση της ευρωπαϊκής πολιτιστικής και γλωσσικής ποικιλομορφίας και κληρονομιάς, καθώς και στην αύξηση της ανταγωνιστικότητας και της οικονομικής δυναμικής του ΠΔΤ.
Οι στόχοι της στρατηγικής
Ο στόχος της παρούσας στρατηγικής είναι να εντοπίσει τους τομείς στους οποίους απαιτούνται δράσεις και να διατυπώσει συστάσεις σχετικά με τις ενέργειες που θα μπορούσαν να αναληφθούν σε πρακτικό επίπεδο, ώστε το Πρόγραμμα Δημιουργική Ευρώπη να γίνει πιο φιλικό προς το περιβάλλον, στο άμεσο μέλλον. Ως εκ τούτου, η παρούσα στρατηγική αποσκοπεί στην ενσωμάτωση της περιβαλλοντικής συνιστώσας ως κυρίαρχης τάσης στο ίδιο το Πρόγραμμα, πράγμα το οποίο επιτυγχάνεται μέσα από τον εντοπισμό τυχόν προβλημάτων, την καταγραφή των κύριων περιβαλλοντικών προκλήσεων και ευκαιριών, τον προσδιορισμό του ρόλου των κύριων ενδιαφερομένων μερών κατά τη διαδικασία μετατροπής του Προγράμματος σε φιλικότερο για το περιβάλλον και, τέλος, την κατάρτιση του σχετικού οδικού χάρτη. Ο εν λόγω οδικός χάρτης περιλαμβάνει συστάσεις που αποσκοπούν στην ενίσχυση και την παρακολούθηση της συμβολής του Προγράμματος τόσο στις στοχεύσεις της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας όσο και στους δημοσιονομικούς στόχους αναφορικά με τις δαπάνες της Ε.Ε. για κλιματικούς στόχους. Η στρατηγική προτείνει τρόπους με τους οποίους το Πρόγραμμα μπορεί να υποστηρίζει τους δικαιούχους στην προσπάθειά τους να διερευνούν τις εμβληματικές αυτές αλλαγές και να μετασχηματίζουν τις δραστηριότητές τους σε φιλικότερες για το περιβάλλον, με γνώμονα τη φύση και τη βιοποικιλότητα γενικότερα. Η στρατηγική προσφέρει, επίσης, ευκαιρίες για τη διάδοση των πληροφοριών και την ευαισθητοποίηση για την πράσινη μετάβαση τόσο στον ΠΔΤ όσο και πέραν αυτού.
Το πεδίο εφαρμογής της στρατηγικής
Το πεδίο εφαρμογής της παρούσας στρατηγικής αφορά στο Πρόγραμμα Δημιουργική Ευρώπη και στη μετατροπή του σε ένα πιο φιλικό για το περιβάλλον Πρόγραμμα. Ως εκ τούτου, αγγίζει τον ΠΔΤ μόνο στον βαθμό που τα projects, οι πρωτοβουλίες και οι δράσεις που χρηματοδοτούνται από το Πρόγραμμα ενδέχεται να έχουν ευρύτερη επίδραση στους αντίστοιχους τομείς του, καθώς και στο ευρωπαϊκό και διεθνές κοινό του. Παρά το γεγονός, επομένως, ότι δεν πρόκειται για μια στρατηγική που αφορά στη μετατροπή του συνόλου του ΠΔΤ σε έναν πιο περιβαλλοντικά βιώσιμο τομέα, είναι ωστόσο πιθανό να συμβάλλει σε μια πιο «πράσινη» διάσταση του ΠΔΤ, στον βαθμό που το Πρόγραμμα Δημιουργική Ευρώπη αφενός επηρεάζει τις εξελίξεις σε αυτούς τους τομείς, μεταξύ άλλων μέσω της ανταλλαγής βέλτιστων βιώσιμων πρακτικών, και αφετέρου διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στη διάρθρωση της χρηματοδότησης της ΕΕ για την μετατροπή του ΠΔΤ σε έναν πιο περιβαλλοντικά βιώσιμο τομέα (και πάλι όχι ως στόχος του Προγράμματος, αλλά ως τρόπος υλοποίησης του Προγράμματος). Παρά το γεγονός ότι δεν είναι αυτός ο κεντρικός άξονας της εν λόγω στρατηγικής, ενδέχεται ωστόσο να περιλαμβάνει δράσεις που μπορούν να αξιοποιηθούν πέραν του Προγράμματος, π.χ. προσφέροντας ιδέες για την εισαγωγή της περιβαλλοντικής συνιστώσας και σε άλλα Προγράμματα της Ε.Ε., ταμεία και μέσα, καθώς και σε άλλους τομείς του περιβάλλοντος.